Teknolojiye Erişim: Yeni Nesil Bir İnsan Hakkı

Bugün 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü. Peki bir soru: İnsan haklarını konuşurken teknolojiyi nereye koyuyoruz? Çoğumuzun elinde bir telefon ve buna bağlı olarak internet var diye bu meselenin çözüldüğünü mü sanıyoruz? Aksine, teknolojiye erişim, yeni bir insan hakkı olarak karşımızda duruyor ve biliyoruz ki bu hakkı herkes eşit şekilde kullanamıyor.

Düşünün: Bugün eğitime, sağlık hizmetlerine, hatta devlet hizmetlerine ulaşmanın yolu teknoloji ve internetten geçiyor. Ancak hala dünyada 2.6 milyar insanın, yani dünya nüfusunun %33'ünün internete erişimi yok. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) verilerine göre, özellikle düşük gelirli ülkelerde internet erişimi %20'nin altında. Bununla birlikte, dijital uçurum sadece ülkeler arasında değil; aynı ülkedeki şehirde yaşayanla kırsalda yaşayan arasında da büyük farklılıklar gösteriyor. Türkiye örneğinde, şehirlerdeki hanelerin %94’ü internete erişebilirken, kırsal alanlarda bu oran %75’e kadar düşüyor.

COVID-19: Dijital Uçurumu Gözler Önüne Seren Bir Dönem

COVID-19 pandemisi, internetin artık bir lüks değil, temel bir ihtiyaç olduğunu acı bir şekilde hepimize gösterdi. Salgın süresince, internet erişimi olmayan bireyler eğitimden, sağlık hizmetlerinden ve hatta iş fırsatlarından mahrum kaldılar. UNICEF'in raporuna göre, pandemi sırasında dünya genelinde 1.3 milyar çocuk uzaktan eğitime geçti, ancak bunların üçte birinin evlerinde internet bağlantısı yoktu. Türkiye'de ise Eğitim Reformu Girişimi (ERG, 2021), yaklaşık 4 milyon öğrencinin uzaktan eğitime erişemediğini ortaya koydu. Bu durum, internet erişiminin sosyal ve ekonomik eşitsizliklerle doğrudan bağlantılı olduğunu bir kez daha gösterdi.

Dijital Uçurum: Farklı Dünyalar

İçinde bulunduğumuz dönemde bazıları "5G mi kullanalım, 6G mi gelsin" diye düşünürken, diğerleri hala bir bilgisayara sahip olacak olanaklardan çok uzak. Afrika kıtasında nüfusun yalnızca %40'ı internete erişebiliyor. Aynı zamanda, kadınların teknolojiye erişimi erkeklere kıyasla daha düşük. Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU)'ya göre, dünya genelinde erkeklerin %62'si internete bağlanabilirken, kadınlarda bu oran %57. Bu cinsiyet uçurumu özellikle Güney Asya ve Sahra Altı Afrika’da çok daha belirgin.

Teknolojiye Erişim Neden Bir İnsan Hakkı Olmalı?

Modern dünyada bilgiye ulaşmak, fikirlerinizi özgürce paylaşmak ve topluma katılmak internet erişimi olmadan neredeyse imkansız. Birleşmiş Milletler'in 2016'daki “İnternette insan haklarını geliştirme, koruma ve kullanma” başlıklı toplantı raporunda, internet erişimi bir insan hakkı olarak tanımlanmıştır. Bu, insanların bilgiye ulaşması, eğitim görmesi, sağlık hizmetlerinden yararlanması ve ekonomik fırsatlara erişmesi için hayati önem taşır. Ancak iş sadece bağlantı sağlamakla bitmiyor. İnsanlara bu teknolojiyi nasıl kullanacaklarını öğretmek, onları dijital güvenlik konusunda bilinçlendirmek ve üretim yapabilecek beceriler kazandırmak da şart.

Bunu sağlamak için birkaç önemli adım atılabilir:

Altyapı Yatırımları: Kamu ve özel sektör, dezavantajlı bölgelerde internet altyapısını genişletmek için birlikte çalışmalı. Türkiye'de Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın kırsal bölgelere yönelik fiber altyapı projeleri bu konuda önemli bir adım.

Eğitim Programları: Özellikle dijital okuryazarlık eğitimleri artırılmalı. Dijital ortamların sadece tüketim değil, üretim alanları olarak kullanılmasına yönelik kurslar düzenlenmeli.

Ücretsiz Erişim Noktaları: Halk kütüphaneleri, parklar ve diğer kamu alanlarında ücretsiz internet erişim noktaları oluşturulmalı.

Yasal Güvenceler: Teknolojiye erişim hakkı, ulusal ve uluslararası düzeyde yasal bir hak olarak tanınmalı. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi, internet erişimini bir insan hakkı olarak tanımaya yönelik çalışmalarını hızlandırmalı.

Sağlık Hizmetleri: Kenya’da geliştirilen bir uygulama, internet erişimi olan bireylerde göz hastalıklarının teşhisini kolaylaştırırken, bağlantıya sahip olmayan topluluklar bu hizmetten yararlanamamaktadır. Sağlık hizmetlerinde dijitalleşme, bu uçurumu kapatmak için kritik bir araçtır.

Ekonomik Katılım: İnternete erişim eksikliği, insanların iş başvurularını yapamaması, dijital finans araçlarını kullanamaması ve çevrimiçi ticaretten yararlanamaması gibi sonuçlar doğuruyor. Dünya Bankası verilerine göre, Afrika'da kitlesel fonlama yoluyla toplanan miktar, 2025'te 2.5 milyar dolara ulaşacak ancak bu gelişmeden yalnızca internet erişimi olanlar faydalanabilecek.

Sonuç: Eşit Bir Gelecek Mümkün mü?

Teknolojiye erişim hakkı olmadan insan haklarından, eşitlikten ve özgürlükten bahsedemeyiz. Bugün teknolojiden yoksun bir vatandaşa “Hakkını kullan” demek, ona boş bir kağıt verip “Kitap yaz” demekten farksızdır. İnsan Hakları Günü’nde, teknolojiye erişimi bir hak olarak kabul etmezsek, toplumsal eşitliği sağlama yolunda büyük bir engelle karşılaşmaya devam ederiz. Çünkü modern çağın en temel insan haklarından biri de eşit bir şekilde teknolojiye ulaşmaktır.